Hotuba ya Naibu Waziri Mkuu na Waziri wa Nishati,Mheshimiwa Dkt.Doto Mashaka Biteko (Mb) akiwasilisha bungeni makadirio ya mapato na matumizi ya Wizara ya Nishati kwa mwaka 2025/2026

Naibu Waziri Mkuu na Waziri wa Nishati, Mhe. Dkt. Doto Biteko akiwasilisha Hotuba ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Nishati na Taasisi zake kwa mwaka 2025/2026 bungeni jijini Dodoma.

UTANGULIZI

Mheshimiwa Spika,

Naomba kutoa hoja kwamba, kutokana na Taarifa iliyowasilishwa leo katika Bunge lako Tukufu na Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Nishati na Madini, Bunge lako Tukufu sasa likubali kupokea na kujadili Taarifa ya Utekelezaji wa Bajeti kwa Mwaka 2024/25 na kupitisha Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Nishati na Taasisi zake kwa Mwaka 2025/26.

Mheshimiwa Spika,

Naomba nianze kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu, mwingi wa rehema kwa kuendelea kuwajalia afya njema Viongozi wetu Wakuu wa Kitaifa, Waheshimiwa Mawaziri wenzangu, Waheshimiwa Wabunge na Viongozi wengine na hivyo kutuwezesha kuendelea kuwatumikia Watanzania.

Kipekee nimshukuru Mwenyezi Mungu kwa kuendelea kunijalia afya na uzima na kuniwezesha kusimama leo mbele ya Bunge lako Tukufu kuwasilisha Hotuba ya Bajeti ya Wizara ya Nishati kwa Mwaka 2025/26.

Mheshimiwa Spika,

Tarehe 27 Novemba, 2024 Taifa letu lilimpoteza Mhe. Dkt. Faustine Engelbert Ndugulile (Mb.), aliyekuwa Mkurugenzi Mteule wa Shirika la Afya Duniani Kanda ya Afrika na Mbunge wa Jimbo la Kigamboni.

Aidha, tarehe 13 Aprili, 2025 Taifa lilimpoteza aliyekuwa Mkurugenzi Mtendaji wa Shirika la Umeme Tanzania (TANESCO), Mha. Boniface Gissima Nyamo-Hanga.

Kwa masikitiko makubwa naungana na Wabunge wenzangu kutoa pole kwa Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, familia za marehemu, ndugu, jamaa, marafiki na Watanzania wote kwa ujumla kwa kuondokewa na viongozi hawa.

Sisi tuliwapenda lakini Mwenyezi Mungu aliwapenda zaidi. Tunaomba Mwenyezi Mungu azilaze roho za marehemu mahali pema peponi, Amina.

Mheshimiwa Spika,

Mwezi Novemba, 2024 Watanzania wenzetu walipatwa na majanga baada ya jengo la ghorofa kuporomoka, Kariakoo Jijini Dar es Salaam.

Tukio hilo lilisababisha athari mbalimbali ikiwemo vifo, uharibifu wa mali na miundombinu.

Nami naungana na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na Watanzania wote kwa ujumla, kutoa pole kwa Watanzania wenzetu walioondokewa na ndugu, jamaa na marafiki pamoja na waliopoteza mali zao kufuatia kutokea kwa tukio hilo.

Mheshimiwa Spika,

Kipekee napenda kutumia fursa hii kumpongeza Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na Mwenyekiti wa Chama cha Mapinduzi (CCM) kwa kufanikisha Mkutano Mkuu Maalumu wa CCM uliofanyika jijini Dodoma tarehe 18 na 19 Januari, 2025.

Katika Mkutano huo Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan alipitishwa kwa kishindo na Wajumbe kuwa mgombea wa nafasi ya Urais wa Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na Mheshimiwa Dkt. Hussein Ali Mwinyi kuwa mgombea wa nafasi ya Urais wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi kwa tiketi ya Chama cha Mapinduzi katika Uchaguzi Mkuu wa Mwaka 2025. Aidha, nampongeza Komredi Balozi Dkt. Emmanuel John Nchimbi, kwa kuteuliwa na kuthibitishwa na Wajumbe kuwa mgombea mwenza wa nafasi ya Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania.

Vilevile, nampongeza Mheshimiwa Stephen Masato Wasira kwa kuchaguliwa kuwa Makamu Mwenyekiti wa CCM Bara.

Mheshimiwa Spika,

Pia nitumie fursa hii kumshukuru Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mheshimiwa Dkt. Philip Isdor Mpango, Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na Mheshimiwa Kassim Majaliwa Majaliwa (Mb.), Waziri Mkuu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa maelekezo na miongozo wanayonipatia katika kutekeleza majukumu yangu ikiwemo usimamizi wa Sekta ya Nishati.

Nikiri kuwa maelekezo na miongozo ya Viongozi wetu Wakuu hawa ni chachu na msingi wa mafanikio ya utekelezaji wa majukumu yangu.

Mheshimiwa Spika,

Nitumie fursa hii pia kukupongeza wewe binafsi, Naibu Spika na Wenyeviti wa Bunge kwa kuliongoza Bunge letu Tukufu kwa weledi na umahiri mkubwa.

Ni wazi kuwa, chini ya uongozi wenu Bunge letu limeendelea kuwa mahiri zaidi katika kuisimamia na kuishauri Serikali kuhusu utekelezaji wa shughuli mbalimbali ili kuboresha maisha ya Watanzania.

Mheshimiwa Spika,

Kipekee nampongeza Mhe. Dkt. David Mathayo David (Mb.), Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Nishati na Madini, Mhe. Kilumbe Shaban Ngenda (Mb.), Makamu Mwenyekiti wa Kamati hiyo pamoja na Wajumbe wote wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Nishati na Madini kwa ushauri na maoni yao katika kuendeleza na kusimamia Sekta ya Nishati kwa manufaa ya kiuchumi na kijamii kwa Taifa letu na watu wake.

Napenda kuahidi kuwa Wizara ya Nishati itaendelea kuzingitia ushauri wa Kamati wakati wa utekelezaji wa majukumu ya Sekta ya Nishati kwa Mwaka 2025/26.

Mheshimiwa Spika,

Napenda kuwapongeza Mawaziri wote walioaminiwa na kuteuliwa na Mheshimiwa Rais wa Jamhuri wa Muungano wa Tanzania kusimamia Wizara mbalimbali na ninawashukuru kwa ushirikiano mkubwa wanaonipa katika kutekeleza majukumu yangu ya Naibu Waziri Mkuu na Waziri wa Nishati.

Namshukuru pia Mheshimiwa Judith Salvio Kapinga (Mb.), Naibu Waziri wa Nishati kwa uchapakazi wake mahiri usio na kifani na ushirikiano mkubwa anaonipatia katika kutekeleza majukumu yangu. Aidha, namshukuru Mha. Felchesmi Jossen Mramba, Katibu Mkuu wa Wizara ya Nishati kwa utendaji wake mahiri katika kutekeleza majukumu ya kila siku ya Wizara.

Vilevile, nawashukuru Dkt. James Peter Mataragio, Naibu Katibu Mkuu anayeshughulikia masuala ya petroli na Dkt. Khatibu Malimi Kazungu, Naibu Katibu Mkuu anayeshughulikia masuala ya umeme na nishati jadidifu kwa utumishi wao makini katika kufanikisha kufikiwa kwa malengo ya Wizara.

Mheshimiwa Spika,

Nawashukuru pia Wakuu wa Idara na Vitengo, Wenyeviti na Wajumbe wa Bodi za Taasisi zilizo chini ya Wizara, Wakuu wa Taasisi zilizo chini ya Wizara na Watumishi wote wa Wizara kwa ujumla kwa ushirikiano na juhudi zao katika kufanikisha utekelezaji wa majukumu ya Wizara.

Mheshimiwa Spika,

Napenda nitumie fursa hii kuwashukuru wananchi wa Jimbo la Bukombe kwa ushirikiano wanaonipatia katika kutekeleza shughuli mbalimbali za maendeleo ya Jimbo. Kutokana na majukumu ya kitaifa ya Naibu Waziri Mkuu na Waziri wa Nishati, kuna wakati wananikosa jimboni, lakini kwa wema na upendo wao wanaendelea kunivumilia na kunipa ushirikiano mkubwa.

Nawaahidi kuendelea kuwa mtumishi wao mwaminifu na anayejituma katika kutekeleza shughuli za maendeleo jimboni. Kipekee, namshukuru mke wangu mpendwa Benadetha Clement Mathayo kwa maombi na upendo wake wa dhati kwangu na watoto wetu.

Amekuwa mvumilivu katika kipindi chote ninapokuwa natekeleza majukumu yangu ya Ubunge, Uwaziri na Unaibu Waziri Mkuu na kukubali kubeba na kutekeleza baadhi ya majukumu ya kifamilia.

Mheshimiwa Spika,

Natambua umuhimu wa vyombo vya habari katika kuhabarisha na kuelimisha umma wa Watanzania kuhusu maendeleo ya Sekta ya Nishati. Napenda kuvishukuru na kuvipongeza vyombo hivyo vikiwemo redio, televisheni, magazeti na mitandao ya kijamii kwa ushirikiano mkubwa waliotupatia Wizara ya Nishati kwa Mwaka 2024/25.

Ni matumaini yangu kuwa, ushirikiano huu utazidi kuimarika katika Mwaka 2025/26 kwa manufaa ya Taifa letu na Wananchi wake kwa ujumla.

Mheshimiwa Spika,

Hotuba hii imeandaliwa kwa kuzingatia maudhui ya Hotuba ya Mheshimiwa Kassim Majaliwa Majaliwa (Mb.), Waziri Mkuu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kuhusu Mapitio ya Utekelezaji wa Kazi za Serikali kwa Mwaka 2024/25 na Mwelekeo wa Kazi za Serikali kwa Mwaka 2025/26.

Mheshimiwa Spika,

Baada ya utangulizi huo, naomba sasa kuwasilisha Taarifa ya Utekelezaji wa Majukumu ya Wizara kwa Mwaka 2024/25, pamoja na Mpango na Bajeti ya Wizara kwa Mwaka 2025/26.

UTEKELEZAJI WA MAJUKUMU YA WIZARA KWA MWAKA 2024/25

Mheshimiwa Spika,

Utekelezaji wa majukumu ya Wizara katika Mwaka 2024/25 uliongozwa na vipaumbele mbalimbali vilivyowekwa, ikiwa ni pamoja na kuendelea kutekeleza miradi ya uzalishaji, usafirishaji na usambazaji wa umeme; kupeleka nishati vijijini; kutekeleza miradi ya kielelezo na kimkakati ya mafuta na gesi asilia ikiwemo mradi wa Kuchakata na Kusindika Gesi Asilia kuwa Kimiminika (Liquefied Natural Gas LNG) na ujenzi wa Bomba la Kusafirisha Mafuta Ghafi kutoka Hoima, Uganda hadi Tanga, Tanzania (East African Crude Oil Pipeline - EACOP) na kutekeleza shughuli za utafutaji na uendelezaji wa mafuta na gesi asilia katika vitalu vya kimkakati vya Songo Songo Magharibi, Mnazi Bay Kaskazini, Eyasi Wembere na 4/1B & 4/1C; pamoja na kusambaza gesi asilia viwandani, katika taasisi na majumbani na kuimarisha matumizi ya CNG katika magari.

Mheshimiwa Spika,

Vipaumbele vingine vilivyowekwa katika Mwaka 2024/25 ni kuendelea kuimarisha upatikanaji na matumizi ya nishati safi ya kupikia (clean cooking energy) nchini; kuhakikisha nchi inakuwa na uhakika wa upatikanaji wa bidhaa za mafuta ya petroli pamoja na ufanisi katika kushughulikia upatikanaji wa bidhaa hizo; kuendelea kuimarisha usimamizi na ufuatiliaji wa Taasisi/Mashirika yaliyo chini ya Wizara ambayo ni TANESCO, TPDC, EWURA, PURA, REA, PBPA pamoja na kampuni tanzu ili yaimarishe tija, ufanisi, uwajibikaji na ubora katika uendeshaji na utoaji wa huduma kwa wananchi; na kuendelea kuimarisha ushiriki wa wazawa katika shughuli za mafuta na gesi asilia pamoja na rasilimali watu ya Wizara na Taasisi zake.

Mheshimiwa Spika,

Sehemu B ya Hotuba yangu ukurasa wa 7 hadi 124 inaelezea kwa kina kuhusu hatua iliyofikiwa katika utekelezaji wa majukumu ya Wizara katika mwaka 2024/25 na mafanikio yaliyopatikana katika maeneo ya uzalishaji, usafirishaji na usambazaji wa umeme; upelekaji wa umeme vijijini, kuwezesha wananchi kutumia nishati safi ya kupikia pamoja na shughuli za utafutaji, uendelezaji, usambazaji na matumizi ya mafuta na gesi.

Bajeti ya Matumizi ya Wizara na Mtiririko wa Fedha kwa Mwaka 2024/25

Mheshimiwa Spika,

Katika Mwaka 2024/25, Wizara ya Nishati iliidhinishiwa kutumia jumla ya Shilingi Trilioni Moja, Bilioni Mia Nane Themanini na Tatu, Milioni Mia Saba Hamsini na Tisa, Mia Nne Hamsini na Tano Elfu (Shilingi 1,883,759,455,000) ambapo Shilingi Trilioni Moja, Bilioni Mia Saba Tisini na Nne, Milioni Mia Nane Sitini na Sita, Mia Nane Thelathini na Mbili Elfu (Shilingi 1,794,866,832,000) sawa na asilimia 95.3 ya Bajeti yote ya Wizara ni kwa ajili ya Miradi ya Maendeleo na Shilingi Bilioni Themanini na Nane, Milioni Mia Nane Tisini na Mbili, Mia Sita Ishirini na Tatu Elfu (Shilingi 88,892,623,000) sawa na asilimia 4.7 ni kwa ajili ya Matumizi ya Kawaida.

Mheshimiwa Spika,

Hadi mwishoni mwa mwezi Machi 2025, Wizara ilipokea jumla ya Shilingi Trilioni Moja, na Milioni Mia Tatu na Mbili, Mia Sita Ishirini na Nne Elfu, na Sitini na Tisa (Shilingi 1,000,302,624,069) ambapo Shilingi Bilioni Kumi na Nane, Milioni Mia Mbili Kumi na Nne, Mia Nane Sabini na Tatu Elfu, Mia Moja Tisini (Shilingi 18,214,873,190) ni kwa ajili ya Matumizi ya Kawaida na Shilingi Bilioni Mia Tisa Themanini na Mbili, na Milioni Themanini na Saba, Mia Saba Hamsini Elfu, Mia Nane Sabini na Tisa (Shilingi 982,087,750,879) ni kwa ajili ya Miradi ya Maendeleo.

SEKTA NDOGO YA UMEME NA NISHATI JADIDIFU

Hali ya Uzalishaji wa Umeme

Mheshimiwa Spika,

Kutokana na jitihada zinazotekelezwa na Serikali katika kuimarisha uzalishaji wa umeme nchini kupitia utekelezaji wa miradi mbalimbali, nchi yetu imeendelea kushuhudia ongezeko kubwa la uzalishaji wa umeme. Naomba kutumia fursa hii kulitaarifu Bunge lako Tukufu kuwa, katika kipindi cha mwaka mmoja, uwezo wa mitambo ya kufua umeme iliyounganishwa katika mfumo wa Gridi ya Taifa umeongezeka na kufikia MW 4,031.71 mwezi Aprili 2025, sawa ongezeko la asilimia 86.6 ikilinganishwa na Megawati 2,138 zilizokuwepo mwezi Machi, 2024.

Aidha, kutokana na Serikali ya Awamu ya Sita kuendelea kuweka kipaumbele na msukumo madhubuti katika kuhakikisha Tanzania inakuwa na umeme wa kutosha na uhakika, kumekuwepo na ongezeko kubwa la uzalishaji wa umeme katika mfumo wa Gridi ya Taifa tangu Mwaka 2020/21.

Mheshimiwa Spika,

Wakati mwaka 2020/21 uwezo wa mitambo ya kufua umeme iliyounganishwa katika mfumo wa Gridi ya Taifa ulikuwa ni MW 1,601.84, kwa sasa mitambo iliyopo ina uwezo wa kufua umeme wa MW 4,031.71, sawa na ongezeko la asilimia 151.7 kama inavyoonekana katika Kielelezo Na. 2 katika Hotuba yangu ukurasa wa 13.

Aidha, hadi kufikia mwezi Aprili, 2025, mitambo ya kuzalisha umeme ambayo haijaungwa katika Gridi ya Taifa ina uwezo wa jumla ya MW 328.17 ambayo inajumuisha mitambo inayomilikiwa na TANESCO yenye uwezo wa kuzalisha MW 20.19 na MW 307.98 zinazozalishwa na kampuni binafsi kwa ajili ya matumizi ya kampuni hizo kama inavyoonekana katika Kiambatisho Na. 2 cha Hotuba yangu, ukurasa wa 182.

Mheshimiwa Spika,ni vyema kutambua kuwa kutokana na jitihada hizi, nchi yetu imeweza sasa kuondokana na mgao wa umeme ambao ulikuwa changamoto kubwa katika kipindi cha miaka mingi na kuwa na ziada ya umeme.

Aidha, kupatikana kwa umeme wa uhakika kumewezesha kupunguza gharama za uzalishaji na kufanya biashara nchini; kuzimwa kwa mitambo ya kuzalisha umeme kwa kutumia mafuta ambayo uendeshaji wake ni wa gharama kubwa; na kuwezesha upatikanaji wa umeme wa uhakika vijijini, katika uendeshaji wa treni ya kisasa ya SGR na katika mikoa ambayo ilikuwa haijaungwa katika gridi ya Taifa.

Aidha, upatikanaji huu wa umeme wa uhakika umechangia kukua kwa Pato la Taifa na kukabiliana na mfumuko wa bei kutokana na athari chanya za upatikanaji wa umeme huo katika shughuli mbalimbali za kiuchumi na upatikanaji wa huduma.

Mheshimiwa Spika,

Ongezeko hili limetokana na kukamilika kwa miradi mbalimbali ya kuzalisha umeme katika kipindi husika, hususan mradi wa Kuzalisha Umeme wa Maji wa Julius Nyerere ambapo hadi mwezi Aprili, 2025 mitambo yote tisa (9) imekamilika.

Aidha, Serikali pia imeendelea kuchukua hatua za kukarabati mitambo mbalimbali ya kuzalisha umeme ambayo imechangia katika kuimarisha uzalishaji wa umeme nchini.

Mheshimiwa Spika,

Kutokana na jitihada kubwa na za makusudi zinazotekelezwa na Serikali ya Awamu ya Sita, hususan kukuza uchumi wa nchi yetu kunakoambatana na mahitaji ya umeme, kuimarisha huduma za kijamii ambazo uendeshaji wake unahitaji umeme; kukua kwa sekta ya usafirishaji (treni ya SGR); ongezeko la matumizi ya nishati safi ya kupikia; na kuimarika kwa uunganishaji wa umeme kwa wananchi mijini na vijijini, kumekuwepo na ongezeko kubwa la mahitaji ya umeme nchini.

Mheshimiwa Spika,

Mahitaji ya juu ya umeme katika Gridi ya Taifa yameongezeka na kufikia MW 1,921.44 zilizofikiwa tarehe 09 Aprili, 2025 saa 3:00 usiku ikilinganishwa na MW 1,590.10 zilizofikiwa tarehe 26 Machi, 2024 saa 3:00 usiku sawa na ongezeko la asilimia 20.84.

Aidha, tangu mwaka 2020 kumekuwepo na ongezeko kubwa la mahitaji ya umeme nchini la MW 740.91 kutoka MW 1,180.53 za mwaka 2020 hadi MW 1,921.44 zilizofikiwa tarehe 09 Aprili, 2025, kutokana na ukuaji wa uchumi na kuimarika kwa utoaji wa huduma ya umeme kwa wananchi.

Mheshimiwa Spika, mafanikio mengine yaliyopatikana katika uzalishaji wa umeme ni pamoja na:

Ujenzi wa mitambo ya kuzalisha umeme ya Kinyerezi I Extension MW 185 umefikia asilimia 98.4 ambapo mitambo yote minne (4) kwa sasa inafua umeme wa kiasi cha MW 40 kila mmoja, hivyo kuwezesha kiasi cha umeme wa MW 160 kuingizwa kwenye Gridi ya Taifa.

Mradi wa kuzalisha umeme kwa kutumia maji wa Rusumo (MW 80) unaotekelezwa kwa ushirikiano wa nchi tatu (3) za Tanzania, Burundi na Rwanda kwa mgawanyo sawa wa umeme umekamilika, na hivyo kuiwezesha Tanzania kupata jumla ya MW 26.67 za umeme.

Kukamilika kwa mradi huu kumeboresha upatikanaji wa umeme katika mikoa ya kanda ya ziwa na kuunganishwa kwa Gridi ya Taifa ya Tanzania na Gridi za nchi za Burundi na Rwanda na hivyo kutoa fursa ya kuziuzia umeme nchi hizo endapo zitakuwa na mahitaji.

Utekelezaji wa Awamu ya Kwanza ya Mradi wa kuzalisha umeme wa jua Mkoani Shinyanga (MW 150) inayohusisha uzalishaji wa umeme wa MW 50 umefikia asilimia 51.

Aidha, mkataba wa ufadhili kati ya Serikali ya Tanzania na Shirika la Maendeleo la Ufaransa (AFD) kwa ajili ya utekelezaji wa Awamu ya Pili ya MW 100 ulisainiwa tarehe 6 Desemba, 2024 na unatarajiwa kuanza utekelezaji mwezi wa Julai, 2025 baada ya taratibu za zabuni ya kumpata mkandarasi kukamilika.

Mheshimiwa Spika,

Serikali iliendelea pia kutekeleza miradi mingine ya kuzalisha umeme ikiwa ni pamoja na Malagarasi (MW 49.5), Ruhudji (MW 358), Rumakali (MW 222) na Kakono (MW 87.8) ambapo utekelezaji upo katika hatua mbalimbali.

Aidha, miradi ya kuzalisha umeme kwa kutumia jotoardhi ikiwa ni pamoja na miradi ya Ngozi (MW 70), Kiejo-Mbaka (MW 60) na Natron (MW 60) iliendelea kutekelezwa, lengo likiwa ni kuhakikisha nchi yetu inakuwa na vyanzo mbalimbali vya uzalishaji wa umeme.

Usafirishaji na Usambazaji wa Umeme

Mheshimiwa Spika,

Kuzalisha umeme ni jambo moja lakini ili umeme huo uweze kuwafikia walaji na kutumika, hauna budi kusafirishwa na kusambazwa.

Serikali imeendelea na upanuzi wa miundombinu ya kusafirisha umeme ambayo imefikia jumla ya urefu wa kilomita 8,140 ikiwa ni ongezeko la asilimia 5 ikilinganishwa na kilomita 7,745 za Mwaka 2023/24.

Aidha, miundombinu ya usambazaji umeme imeongezeka kutoka kilomita 176,750.9 mwezi Aprili 2024 hadi kilomita 200,266.25 mwezi Aprili 2025 sawa na ongezeko la asilimia 13.3.

Mheshimiwa Spika,

Hatua iliyofikiwa katika utekelezaji wa miradi mbalimbali ya kusafirisha umeme ni pamoja:

Ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 400 yenye urefu wa kilomita 160 kutoka kituo cha kuzalisha umeme cha Julius Nyerere hadi Chalinze mkoani Pwani umekamilika kwa asilimia 99.8 na ujenzi wa kituo cha kupokea na kupoza umeme cha Chalinze umekamilika kwa asilimia 97.6.

Aidha, kwa sasa mradi huu upo katika hatua za uangalizi na miundombinu hiyo inaendelea kutumika kuingiza umeme unaozalishwa katika bwawa la Julius Nyerere kwenye Gridi ya Taifa.

Mradi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 400 yenye urefu wa kilomita 414 kutoka Singida hadi Namanga kupitia Babati na Arusha umekamilika na hivyo kuwezesha kuunganishwa kwa Gridi za Taifa za Tanzania na Kenya.

Kukamilika kwa mradi huu kuna manufaa mbalimbali kwa nchi yetu, ikiwa ni pamoja na kuwezesha kufanyika kwa biashara ya umeme baina ya Tanzania na nchi za Afrika Mashariki kupitia East African Power Pool (EAPP).

Utekelezaji wa mradi wa ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 400 kutoka Iringa hadi Sumbawanga kupitia Mbeya na Tunduma (TAZA) umefikia asilimia 38 na unatarajiwa kukamilika Mei, 2026.

Kukamilika kwa mradi huu kutaimarisha upatikanaji wa umeme katika mikoa ya nyanda za Juu Kusini pamoja na kuunganisha Gridi ya Taifa na Gridi za nchi za Kusini mwa Afrika na hivyo kuwezesha kufanyika kwa biashara ya umeme baina ya nchi hizo kupitia Southern African Power Pool (SAPP).

Kukamilika kwa ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme ya msongo wa kilovoti 400 kutoka Nyakanazi hadi Kigoma ambao umefanikisha kuunganisha Mkoa wa Kigoma katika Gridi ya Taifa na kuwezesha kuzimwa kwa mitambo ya umeme wa mafuta.

Aidha, TANESCO itaokoa kiasi cha Shilingi bilioni 58.4 zilizokuwa zinatumika kwa mwaka kwa ajili ya ununuzi wa mafuta ya dizeli.

Kukamilika kwa ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme ya msongo wa kilovoti 132 yenye urefu wa kilomita 115 kutoka Tabora hadi Urambo na kuwezesha kuimarika kwa upatikanaji wa umeme katika Wilaya ya Urambo.

Aidha, ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 132 yenye urefu wa kilomita 383 kutoka Tabora hadi Katavi kupitia Sikonge, Ipole na Inyonga umefikia asilimia 96 na unatarajiwa kukamilika katika mwaka huu wa fedha wa 2024/25.

Mheshimiwa Spika,

Serikali iliendelea kutekeleza miradi mingine ya usafirishaji na usambazaji wa umeme kama inavyoelezewa kwa kina katika Hotuba yangu ukurasa wa 26 hadi 40, ikiwa ni pamoja na Mradi wa Kuimarisha Gridi ya Taifa (Gridi Imara) na ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 220 kutoka Benaco hadi Kyaka.

Aidha, kutokana na jitihada za usafirishaji na usambazaji wa umeme zinatekelezwa na Serikali, wateja waliounganishiwa umeme nchini wameongezeka kutoka 2,766,745 Mwaka 2020/21 hadi 5,449,278 mwezi Aprili, 2025 ikiwa ni ongezeko la asilimia 97.

Miradi ya Nishati Vijijini

Mheshimiwa Spika,

Katika Mwaka 2024/25 Serikali iliendelea kutekeleza azma yake ya kuhakikisha huduma ya umeme inafika katika vijiji vyote Tanzania Bara.

Napenda kutumia nafasi hii kulitaarifu Bunge lako Tukufu kuwa, Serikali imeweza kuvifikia vijiji vyote 12,318 vya Tanzania Bara kupitia miradi mbalimbali ya umeme inayotekelezwa kupitia Wakala wa Nishati Vijijini (REA).

Aidha, kupitia utekelezaji wa miradi ya umeme vijijini, jumla ya taasisi na maeneo ya huduma 63,140 yameunganishiwa umeme kutoka 15,200 mwaka 2020 sawa na ongezeko la asilimia 315.

Maeneo hayo ni vituo vya afya, taasisi za elimu, taasisi za biashara, nyumba za ibada na pampu za maji kama inavyoonekana katika Kiambatisho Na. 9 cha Hotuba yangu ukurasa wa 204.

Mheshimiwa Spika,

Hatua hii ya kufikisha miradi ya umeme katika vijiji vyote Tanzania Bara ina manufaa makubwa kwa wananchi wa maeneo hayo, ikiwa ni pamoja na kutoa fursa za ajira kupitia shughuli za uzalishaji mali kama vile kilimo, ufugaji, uvuvi, viwanda vidogo na biashara; kuboresha huduma za jamii ikiwemo, afya na elimu pamoja na kuimarisha ulinzi na usalama hasa katika maeneo ya mipakani.

Aidha, hatua hiyo imeimarisha huduma za mawasiliano ya simu katika maeneo ya vijijini, huduma za kifedha pamoja na kurahisisha upatikanaji wa habari kwa wananchi kupitia runinga, redio na mitandao ya kijamii, na hivyo kufanya mazingira ya vijijini kuwa ya kuvutia na kupunguza ushawishi kwa wananchi kuhamia mijini.

Mheshimiwa Spika,

Pamoja na kukamilisha kazi ya kuunganisha umeme vijijini, Serikali imeendelea kupeleka umeme kwenye vitongoji ambapo jumla ya vitongoji 33,657 kati ya 64,359 vya Tanzania Bara sawa na asilimia 52 vimeunganishiwa umeme.

Aidha, miradi mingine ya nishati vijijini iliyotekelezwa ni pamoja na miradi wa ujazilizi; mradi wa kusambaza umeme katika Vijiji-Miji; mradi wa kupeleka umeme kwenye maeneo ya migodi midogo, viwanda na maeneo ya kilimo; na mradi wa kupeleka umeme katika minara ya mawasiliano ya simu.

Aidha, ili kuboresha upatikanaji wa huduma ya nishati ya mafuta vijijini, Serikali iliendelea kutekeleza mradi wa kuwezesha ujenzi wa vituo vidogo vya kusambaza bidhaa za mafuta ya petroli vijijini ambapo kiwango cha juu cha mkopo kinachoweza kutolewa kwa kila mwendelezaji ni Shilingi 132,600,000 ambacho kinatakiwa kurejeshwa ndani ya miaka saba (7) kwa riba ya asilimia 5.

Uratibu wa Mkutano wa Wakuu wa Nchi za Afrika kuhusu Nishati (Africa Heads of State Energy Summit)

Mheshimiwa Spika,

Serikali iliandaa na kushiriki Mkutano wa Wakuu wa Nchi za Afrika wa Nishati (African Heads of States Energy Summit) uliofanyika tarehe 27-28 Januari, 2025 jijini Dar es salaam. Pamoja na mambo mengine, kupitia mkutano huo Mpango wa Kitaifa wa Nishati wa Tanzania (National Energy Compact) ulizinduliwa, ambao unalenga kuongeza kiwango cha upatikanaji wa umeme nchini kufikia asilimia 100 ifikapo mwaka 2030 kutoka cha sasa cha asilimia 78.4; kuongeza kasi ya kuunganisha umeme nchini hadi kufikia asilimia 75 katika kipindi hicho kutoka asilimia 46 za sasa; kuongeza kiwango cha matumizi ya nishati safi ya kupikia kutoka asilimia 6.9 ya mwaka 2021 hadi asilimia 75 ifikapo mwaka 2030; na kuongeza mchango wa sekta binafsi katika Sekta ya Nishati kwa kiasi cha Dola za Marekani bilioni 4.39 sawa na takriban Shilingi trilioni 11.73 ifikapo mwaka 2030.

Mheshimiwa Spika,

Kupitia mkutano huo, Wakuu wa Nchi za Afrika walisaini Azimio la utekelezaji wa Mpango huo (Dar es Salaam Declaration by the African Heads of States Energy Summit), ikiwa ni makubaliano ya pamoja ya Wakuu hao ya kuunganisha nguvu na jitihada za pamoja za kuwezesha upatikanaji wa rasilimali fedha zitakazowezesha upatikanaji wa huduma ya umeme wa uhakika, endelevu na gharama nafuu kwa watu milioni 300 katika Bara la Afrika ifikapo 2030.

Nitumie fursa hii kupitia Bunge lako Tukufu, kumpongeza Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa kuwa Mwenyeji wa Mkutano wa Nishati Afrika (Mission 300) kwa Mwaka 2025. Aidha, Wizara ya Nishati kwa kushirikiana na taasisi zilizo chini yake inakamilisha uandaaji wa Mpango Kazi wa Utekelezaji wa Mpango wa Taifa wa Nishati (National Energy Compact) ambao utekelezaji wake utaanza Mwaka 2025/26.

Matumizi ya Nishati Safi ya Kupikia

Mheshimiwa Spika,

Serikali chini ya uratibu wa Wizara ya Nishati kwa kushirikiana na wadau mbalimbali, inaendelea na utekelezaji wa Mkakati wa Taifa wa Matumizi ya Nishati Safi ya Kupikia (2024 - 2034) uliozinduliwa na Mhe. Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania tarehe 08 Mei 2024.

Lengo la Mkakati huo ni kuhakikisha kuwa asilimia 80 ya Watanzania wanatumia nishati safi ya kupikia ifikapo mwaka 2034. Manufaa ya utekelezaji wa Mkakati huu ni pamoja na kuwaepusha wananchi na athari za kiafya zitokanazo na matumizi ya nishati zisizo safi za kupikia na kukabiliana na uharibifu wa mazingira unaotokana na matumizi ya nishati zisizo safi za kupikia.

Mheshimiwa Spika,

Serikali kwa kushirikiana na wadau imeendelea kutoa elimu kuhusu umuhimu wa nishati safi ya kupikia pamoja na kuwezesha ujenzi wa miundombinu ya nishati safi ya kupikia katika Taasisi za Umma na binafsi zinazohudumia zaidi ya watu 100 kwa siku, ikiwemo Jeshi la Magereza, Jeshi la Kujenga Taifa (JKT) na Shule za Sekondari.

Aidha, zoezi la kusambaza mitungi 452,445 ya gesi ya kupikia (LPG) kwa bei ya punguzo la hadi asilimia 50 liliendelea, na kupitia programu hii jumla ya mitungi 154,224 imesambazwa hadi kufikia Aprili 2025.

Mheshimiwa Spika,

Hatua nyingine zilizochukuliwa ili kuimarisha matumizi ya nishati safi ya kupikia nchini ni kuanza utekelezaji wa mradi wa kusambaza majiko banifu 200,000 yaliyotengenezwa kwa teknolojia yenye ubunifu wa kupunguza matumizi ya kuni na mkaa na hivyo kuwezesha kupunguza uharibifu wa mazingira katika maeneo ya vijijini na vijiji-miji.

Hadi Aprili 2025, Wakala wa Nishati Vijijini (REA) imeshapata kampuni sita (6) za kusambaza majiko banifu 192,038 katika maeneo ya vijijini na vijiji - miji kwenye mikoa 23 kwa bei ya ruzuku ya hadi asilimia 75. Aidha, REA ipo katika hatua za mwisho za kuwapata watoa huduma watakaosambaza majiko hayo katika mikoa miwili (2) iliyobaki ya Njombe na Katavi.

SEKTA NDOGO YA MAFUTA NA GESI ASILIA

Mheshimiwa Spika katika Mwaka 2024/25 Serikali kupitia Wizara ya Nishati, iliendelea kusimamia na kuendeleza Sekta Ndogo ya Mafuta na Gesi Asilia katika maeneo ya utafutaji, uendelezaji, uzalishaji, uchakataji, usafirishaji na usambazaji wa bidhaa za mafuta na gesi, kwa lengo la kuhakikisha mchango wa Sekta hii katika Pato la Taifa unaendelea kuimarika, ambapo utekelezaji ulikuwa kama ifuatavyo:

Shughuli za utafutaji na uendelezaji wa mafuta na gesi asilia ziliendelea katika Vitalu vya Mnazi Bay Kaskazini; Eyasi Wembere; Songo Songo Magharibi; vitalu Namba 4/1B na 4/1C; Mnazi Bay na Ruvuma (katika eneo la Ntorya) kama inavyofafanua katika Hotuba yangu ukurasa wa 70 hadi 75 kuhusu kazi zilizotekelezwa.

Majadiliano baina ya Serikali na wawekezaji kuhusu utekelezaji wa mradi wa Kuchakata na Kusindika Gesi Asilia (Liquefied Natural Gas LNG) yaliendelea kwa kuzingatia maoni yaliyotolewa na Ofisi ya Mwanasheria Mkuu wa Serikali na wadau wengine katika mikataba ya awali, ambapo kwa sasa yapo katika hatua za mwisho.

Mradi wa Bomba la Kusafirisha Mafuta Ghafi kutoka Uganda hadi Tanzania (East African Crude Oil Pipeline - EACOP) uliendelea kutekelezwa ambapo umefikia asilimia 55.

Kazi zilizotekelezwa ni pamoja na kukamilika na kuanza kazi kwa karakana ya kuweka mfumo wa joto kwenye mabomba (Thermal Insulation System (TIS) Plant); kuwasili nchini kwa mabomba yenye uwezo wa kujenga kilomita 900; kuwekwa mfumo wa kuhifadhi joto katika mabomba yenye urefu wa kilomita 443.66; kupelekwa kwenye maeneo ya mradi kwa mabomba yenye mfumo wa kuhifadhi joto yenye uwezo wa kujenga kilomita 364.3; kuendelea kwa ujenzi wa matenki manne (4) katika eneo la Chongoleani ambao umefikia asilimia 74.2; na ujenzi wa jeti ya kupakilia mafuta ambao umefikia asilimia 69.1.

Serikali kwa kushirikiana na sekta binafsi iliendelea kuchukua hatua za kuimarisha upatikanaji wa gesi asilia (CNG) nchini kwa ajili ya matumizi ya vyombo vya moto. Aidha, ujenzi wa Kituo Mama cha CNG (CNG Mother Station) katika eneo la Chuo Kikuu cha Dar es Salaam umekamilika; na ukamilishaji wa vituo vidogo viwili vya CNG (CNG receiving and storage stations) vinavyojengwa katika Hospitali ya Taifa ya Muhimbili na Kiwanda cha Madawa cha Kairuki kilichopo eneo la Viwanda Zegereni Kibaha, Pwani uliendelea.

Vilevile, usanifu wa kina wa Kihandisi (Detailed Engineering Design) kwa ajili ya kuunganisha gesi asilia katika migahawa 12 katika eneo la Mlimani City pamoja na maabara na migahawa mitatu (3) katika Chuo Kikuu Kishiriki cha Elimu Dar es Salaam (DUCE) umekamilika.

Mheshimiwa Spika,

hadi Aprili, 2025 jumla ya vituo tisa (9) vya CNG vimekamilika na vinatoa huduma, ikilinganishwa na vituo viwili (2) Mwaka 2020/21 na mwelekeo wa Serikali ni kuwa na angalau vituo 20 ifikapo Juni, 2026.

Aidha, Serikali imeendelea kuvutia sekta binafsi kuwekeza katika utoaji wa huduma za CNG ambapo kampuni 61 zimekwisharuhusiwa kufanya biashara ya CNG nchini.

Vilevile, Serikali kupitia TPDC inaendelea na taratibu za ununuzi wa vituo sita (6) vya CNG vinavyohamishika (Mobile CNG filling stations) ambapo vituo vitatu (3) vitakuwa katika Jiji la Dar es Salaam, kimoja (1) Morogoro na viwili (2) Dodoma.

Hatua hii itaimarisha upatikanaji wa CNG kwa ajili ya vyombo vya moto nchini na kuchochea matumizi ya nishati hiyo.

Mheshimiwa Spika,

Kuimarika kwa matumizi ya CNG nchini katika vyombo vya moto, hususan magari na bajaji kumekuwa na manufaa makubwa, ikiwemo kuwapa wananchi unafuu wa gharama katika uendeshaji wa vyombo hivyo pamoja na kupunguza mahitaji ya fedha za kigeni katika uagizaji wa mafuta.

Mheshimiwa Spika,

Miradi mbalimbali ya ujenzi wa miundombinu ya kusafirisha na kusambaza gesi asilia iliendelea kutekelezwa ikiwa ni pamoja na usambazaji wa gesi asilia katika Mikoa ya Dar es Salaam, Pwani, Lindi na Mtwara; ujenzi wa Bomba la Gesi Asilia kuanzia Kinyerezi - Dar es Salaam hadi Chalinze Pwani; mradi wa bomba la kusafirisha Gesi Asilia kutoka Tanzania hadi Uganda; na mradi wa kusafirisha Gesi Asilia kutoka Dar es Salaam hadi Mombasa (Kenya).

Serikali kupitia Wizara ya Nishati iliratibu na kushiriki katika Kongamano la 11 la Petroli la Nchi Wanachama wa Jumuiya ya Afrika Mashariki la Mwaka 2025 (EAPCE25) lililofanyika nchini tarehe 5- 7 Machi, 2025. Kongamano hilo lilihudhuriwa na washiriki zaidi ya 1,000 kutoka nchi mbalimbali duniani ambapo nchi yetu iliweza kutangaza fursa za uwekezaji katika mnyororo wa thamani wa mafuta na gesi asilia ikiwemo CNG na kutangaza nia ya Serikali ya kunadi vitalu 26 vya utafutaji wa mafuta na gesi asilia kupitia Duru ya Tano (5).

Mheshimiwa Spika,

Mfumo wa Uagizaji wa Mafuta kwa Pamoja (Bulk Procurement System - BPS) umeendelea kutumika katika uagizaji wa bidhaa za mafuta ya petroli nchini, na hivyo kuiwezesha nchi yetu kuendelea kuwa na uhakika wa upatikanaji wa bidhaa za mafuta.

Aidha, taarifa za kina kuhusu mwenendo wa bei za bidhaa za mafuta ya petroli katika soko la Dunia na soko la ndani ni kama inavyoonekana katika ukurasa wa 101 hadi 104 wa Hotuba yangu; na mwenendo wa uagizaji na upatikanaji wa bidhaa hizo nchini ni kama inavyoonekana katika ukurasa wa 107 hadi 109 wa Hotuba hiyo.

USIMAMIZI NA UDHIBITI WA SEKTA YA NISHATI KUPITIA PURA NA EWURA

Mheshimiwa Spika, Wizara kupitia Mamlaka ya Udhibiti Mkondo wa Juu wa Petroli (PURA) na Mamlaka ya Udhibiti wa Huduma za Nishati na Maji (EWURA) iliendelea kutekeleza kazi mbalimbali za usimamizi na udhibiti wa Sekta ya Nishati kama ifuatavyo:

Serikali kupitia PURA iliendelea na maandalizi ya Duru ya Tano (5) ya kunadi vitalu vya utafutaji wa mafuta na gesi asilia ambapo maandalizi ya nyaraka muhimu zitakazotumika katika kunadi vitalu ikiwemo Mkataba Kifani wa Ugawanaji wa Mapato (MPSA, 2025) yaliendelea.

Aidha, PURA ilikamilisha uwekaji wa mipaka katika vitalu 26 vilivyopendekezwa kuingia kwenye mnada, kuandaa vifurushi vya data (data package) na taarifa za kitaalamu kwa vitalu hivyo na kukamilisha nyaraka za zabuni zitakazotumika wakati wa kunadi vitalu husika.

PURA, iliendelea na udhibiti wa shughuli mbalimbali za mkondo wa juu wa petroli ikiwa ni pamoja na kusimamia shughuli za uzalishaji wa gesi asilia katika vitalu vya Songo Songo na Mnazi Bay; na kukamilisha maandalizi ya rasimu ya Kanuni za Uwajibikaji wa Kampuni kwa Jamii katika Sekta Ndogo ya Mafuta na Gesi (The Petroleum (Corporate Social Responsibility) Regulations) ambayo ipo katika hatua za mwisho za uidhinishwaji. Kanuni hizo pamoja na mambo mengine, zitawezesha utekelezaji wa CSR wenye tija katika maeneo ya mkondo wa juu wa petroli nchini.

EWURA iliendelea kusimamia shughuli za udhibiti katika Mkondo wa Kati na Chini wa gesi asilia ambapo ilitoa vibali 10 vya ujenzi wa vituo vya CNG katika Mikoa ya Dar es Salaam, Pwani na Morogoro; kutoa leseni tano (5) za uendeshaji wa vituo vya CNG; vibali nane (8) kwa ajili ya ujenzi wa mabomba ya kupeleka gesi asilia kwenye vituo vya CNG na vibali sita (6) vya ujenzi wa mabomba ya kupeleka gesi asilia kwenye viwanda, taasisi, migahawa ya chakula na majumbani.

Mheshimiwa Spika,

Kutokana na ongezeko la ujenzi wa vituo vya CNG, unafuu wa gharama unaopatikana katika matumizi ya CNG kama nishati mbadala ya mafuta katika vyombo vya moto, na mwamko mkubwa wa wananchi katika kutumia nishati hiyo, nitumie fursa hii kutoa wito kwa taasisi zote zinazohusika katika mnyororo wa matumizi ya CNG ikiwemo Bodi ya Usajili wa Wakandarasi (CRB); Shirika la Viwango Tanzania (TBS); Baraza la Usimamizi wa Mazingira (NEMC) na EWURA kuhakikisha wanasimamia ipasavyo majukumu yao katika suala zima la matumizi CNG nchini, ikiwa ni pamoja na usimamizi wa wamiliki wa karakana zinazohusika na ubadilishaji wa mifumo ya magari ili kutumia CNG, kusimamia kwa karibu wakaguzi wa ufungaji wa mfumo wa CNG kwenye magari (CNG inspectors), kuharakisha utoaji wa vyeti vya Tathmini ya Athari kwa Mazingira (EIA certificates) kwa wawekezaji wa vituo vipya vya CNG na kuhakikisha karakana zote na wakaguzi wa mfumo wa CNG wanawasilisha kwa mujibu wa sheria, taarifa za vyombo vya moto walivyovibadili katika Mfumo wa Taifa wa Taarifa za Mafuta na Gesi Asilia (National Petroleum and Gas Information System).

Mheshimiwa Spika,

EWURA pia ilitoa leseni 580 za biashara ya mafuta, vibali 215 vya ujenzi wa miundombinu ya mafuta na kusimamia ubora wa bidhaa za mafuta ambapo jumla ya sampuli 334 kutoka katika vituo vya mafuta na maghala zilipimwa ubora na sampuli 321 sawa na asilimia 96.1 zilikidhi viwango stahiki vya ubora.

Vilevile, EWURA ilikagua ubora wa miundombinu 569 ya mafuta ambapo miundombinu 451 sawa na asilimia 76.2 ilikidhi viwango vya ubora ikiwemo vigezo vya masuala ya afya, usalama na mazingira.

Pia mamlaka hiyo, ilifanya maboresho ya Kanuni nne (4) ili kuimarisha shughuli za kiudhibiti na kuboresha utoaji wa huduma pamoja na kutoa leseni 1,378 kwa mafundi umeme, lengo likiwa ni kuwezesha upatikanaji wa mafundi umeme wenye ujuzi wa uwekaji wa mifumo bora ya umeme na salama kwa wananchi, hususan maeneo ya vijijini.

CHANGAMOTO ZILIZOPO NA UTATUZI WAKE

Mheshimiwa Spika,

Pamoja na mafanikio yaliyopatikana katika Sekta ya Nishati kama yanavyofafanuliwa kwa kina katika sehemu ya B.2.13 ya Hotuba yangu ukurasa wa 117 hadi 124, ni vyema kutambua kuwa, miradi ya utafutaji, uzalishaji, usafirishaji na usambazaji wa umeme na gesi asilia inahitaji uwekezaji mkubwa katika utekelezaji wake.

Hivyo, pamoja na juhudi kubwa za kutenga rasilimali fedha zitakazoendelea kutekelezwa na Serikali katika uendelezaji wa Sekta ya Nishati, Serikali pia itaendelea kuhamasisha, kuvutia na kushirikiana na wadau mbalimbali wa maendeleo ikiweno sekta binafsi ili kufanikisha upatikanaji wa rasilimali fedha zitakazochangia katika uendelezaji wa Sekta hii kwa kuzingatia mchango wake katika ukuaji wa uchumi, utoaji wa huduma na ajira.

MPANGO NA BAJETI KWA MWAKA 2025/26

Mheshimiwa Spika, baada ya kutoa taarifa ya utekelezaji wa shughuli za Wizara kwa Mwaka 2024/25, sasa napenda kuwasilisha Mpango na Bajeti kwa Mwaka 2025/26.

Mheshimiwa Spika,

Katika Mwaka 2025/26 Wizara itaendelea kuimarisha uzalishaji, usafirishaji na usambazaji wa umeme, ikiwa ni pamoja na kufikisha Gridi ya Taifa katika mikoa iliyosalia ya Rukwa, Kagera, Lindi na Mtwara. Aidha, Wizara itaanza utekelezaji wa Mpango wa Taifa wa Nishati wa Mwaka 2025 - 2030 (National Energy Compact 2025 - 2030) kuhusu upatikanaji na uunganishaji wa umeme kwa wananchi, kuongeza mchango wa nishati jadidifu katika uzalishaji wa umeme na ushiriki wa Sekta Binafsi katika maendeleo ya Sekta ya Nishati.

Vilevile, Wizara itaendelea kuhakikisha upatikanaji wa umeme wa uhakika kwa maendeleo ya kiuchumi na kijamii kwa kutekeleza Mradi wa Kuimarisha Gridi ya Taifa (National Grid Stabilization Project) pamoja na kufanya matengenezo na ukarabati wa mitambo ya kuzalisha umeme.

Mheshimiwa Spika,

Maeneo mengine ya kipaumbele katika Mwaka 2025/26 ni kuendelea na usambazaji wa nishati katika vitongoji, maeneo ya migodi, kilimo, viwanda na pampu za maji pamoja na vituo vya afya ili kuwezesha shughuli za uzalishaji na utoaji wa huduma bora kwa wananchi; pamoja na kuhamasisha na kuwezesha watanzania kutumia nishati safi ya kupikia ikiwa ni utekelezaji wa Mkakati wa Taifa wa Matumizi ya Nishati Safi ya Kupikia (2024-2034) na Mpango wa Taifa wa Nishati wa Mwaka 2025 - 2030. Wizara pia itaendelea kuwezesha upatikanaji wa bidhaa za mafuta vijijini kupitia ujenzi wa vituo vya mafuta katika maeneo hayo; pamoja na kutekeleza shughuli za utafutaji, uendelezaji na usambazaji wa mafuta na gesi asilia na kutekeleza miradi ya kielelezo na kimkakati ya mafuta na gesi asilia ikiwemo Mnazi Bay Kaskazini, Eyasi Wembere, mradi wa Kuchakata na Kusindika Gesi Asilia kuwa Kimiminika (Liquefied Natural Gas LNG Project) na ujenzi wa Bomba la Kusafirisha Mafuta Ghafi kutoka Hoima, Uganda hadi Tanga, Tanzania (East African Crude Oil Pipeline - EACOP).

Mheshimiwa Spika,

Jitihada zitaelekezwa pia katika kusimamia na kuhakikisha nchi yetu inakuwa na uhakika wa upatikanaji wa bidhaa za mafuta ya petroli pamoja kuimarisha matumizi ya gesi asilia (CNG) katika vyombo vya moto.

Vilevile, Wizara itaendelea kutekeleza shughuli za kiudhibiti; kuimarisha ushiriki wa wazawa katika Sekta ya Nishati pamoja na kuimarisha nguvu kazi na kuwezesha upatikanaji wa vitendea kazi ili kuimarisha tija na ufanisi katika utendaji kazi.

Pia, Wizara itaendelea kuimarisha utendaji wa Taasisi/Mashirika yaliyo chini yake ya TANESCO, REA, TPDC, PBPA, EWURA na PURA pamoja na Kampuni Tanzu ili yaweze kuimarika zaidi katika utoaji wa huduma bora kwa wananchi pamoja na tija na ufanisi katika utendaji.

Mheshimiwa Spika,

Mpango na Bajeti ya Wizara kwa Mwaka 2025/26 pamoja na mambo mengine, umezingatia Ilani ya Chama cha Mapinduzi kwa Ajili ya Uchaguzi Mkuu wa Mwaka 2020, Dira ya Taifa ya Maendeleo ya Mwaka 2025, Mpango wa Tatu wa Maendeleo wa Taifa wa Miaka Mitano (2021/22 2025/26), maagizo na maelekezo mbalimbali ya Viongozi wa Kitaifa yaliyohusu Sekta ya Nishati, Maoni na ushauri wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Nishati na Madini na Kamati nyingine za Bunge yaliyotolewa kwa nyakati tofauti, Mkakati wa Taifa Dhidi ya Rushwa na Mpango Wake wa Utekelezaji, Mkakati wa Taifa wa Matumizi ya Nishati Safi ya Kupikia (2024 - 2034), Mpango Mkakati wa Wizara ya Nishati wa Mwaka 2021/22-2025/26 na Mpango Mahususi wa Taifa wa Nishati wa Mwaka 2025 - 2030 (National Energy Compact 2025 - 2030).

Miongozo mingine iliyozingatiwa ni Sera, Mikakati na Programu mbalimbali za Kisekta na Kitaifa pamoja na Malengo ya Maendeleo Endelevu ya Umoja wa Mataifa (SDGs) ya mwaka 2030 kuhusu masuala ya nishati.

Mheshimiwa Spika,

Sehemu C ya Hotuba yangu ukurasa wa 125 hadi 175 inatoa ufafanuzi na maelezo ya kina kuhusu mikakati, programu, miradi na kazi zitakazotekelezwa katika mwaka 2025/26. Kwa ufupi Wizara itatekeleza yafuatayo:

SEKTA NDOGO YA UMEME NA NISHATI JADIDIFU

Uzalishaji wa Umeme

Mheshimiwa Spika,

Serikali itaendelea kuelekeza nguvu katika uzalishaji wa umeme kwa kutumia vyanzo mbalimbali ili kuhakikisha nchi yetu inaendelea kuwa na umeme wa kutosha; na ziada kutumika kuuzwa nje ya nchi na kulipatia Taifa fedha za kigeni na hivyo kunufaika ipasavyo na rasilimali za asili ambazo nchi imebarikiwa.

Mheshimiwa Spika,

Serikali itaendelea kusimamia na kuratibu utekelezaji wa Mradi wa Kuzalisha Umeme kwa Kutumia Maji wa Julius Nyerere-MW 2,115) kwa kuhakikisha kunakuwepo na utunzaji wa vyanzo vya maji katika Bonde la Rufiji ili kuwezesha upatikanaji endelevu wa maji kwa ajili ya mradi huu; uendeshaji na ufanisi wa mitambo; kukamilisha ujenzi wa ghala la kuhifadhia vifaa katika kituo cha kupoza umeme cha Chalinze; na kulipa malipo ya retention kwa Wakandarasi na Washauri Elekezi wa mradi wa kuzalisha umeme JNHPP pamoja na njia ya kusafirisha umeme kutoka JNHPP hadi Chalinze na kituo cha kupoza umeme cha Chalinze.

Mheshimiwa Spika,

Miradi mingine ya kuzalisha umeme itakayotekelezwa katika mwaka 2025/26 ni Malagarasi (MW 49.5); Kakono (MW 87.8); Ruhudji (MW 358); Rumakali (MW 222) na Mradi wa Kuzalisha Umeme Jua Shinyanga MW 150.

Usafirishaji na Usambazaji wa Umeme

Mheshimiwa Spika,

Katika kuhakikisha umeme wa uhakika unapatikana katika maeneo yote nchini, Serikali itaendelea kujenga na kuboresha miundombinu ya usafirishaji na usambazaji umeme kwa kutekeleza miradi mbalimbali, ikiwa ni pamoja na ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 400 kutoka Chalinze Dodoma; ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 400 kutoka Chalinze – Kinyerezi – Mkuranga; ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme wa msongo wa kilovoti 400 kutoka Rufiji – Mkuranga; na ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 400 kutoka Dar es Salaam Tanga – Arusha.

Miradi mingine itakayotekelezwa ni ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 400 kutoka Iringa hadi Sumbawanga kupitia Mbeya na Tunduma (TAZA); na ujenzi wa njia ya kusafirisha umeme msongo wa kilovoti 400 kutoka Nyakanazi hadi Kigoma.

Serikali pia itaendelea na utekelezaji wa Mradi wa Kuimarisha Gridi ya Taifa (National Grid Stabilization Project) Gridi Imara pamoja na kuendelea kufanya matengenezo kinga katika vituo vya kuzalisha umeme, miundombinu ya usafirishaji na usambazaji umeme pamoja na vituo vya kupoza umeme.

Miradi ya Nishati Vijijini

Mheshimiwa Spika,

Serikali kupitia REA itaendelea kutekeleza programu na miradi mbalimbali ya nishati vijijini ili kuchochea kasi ya ukuaji wa uchumi na maendeleo ya kijamii katika maeneo hayo.

Programu na miradi itakayotekelezwa ni pamoja na miradi wa kupeleka umeme katika Vitongoji; mradi wa ujazili Awamu ya Pili B; mradi wa ufungaji wa mifumo ya umeme jua katika maeneo ya Visiwani na Yaliyo Mbali na Gridi ya Taifa pamoja na kutekeleza Mkakati wa Taifa wa Matumizi ya Nishati Safi ya Kupikia kwa kushirikiana na wadau.

SEKTA NDOGO YA MAFUTA NA GESI

Mheshimiwa Spika,

Katika mwaka 2025/26, Serikali itaendelea kuchukua hatua za kuendeleza na kusimamia Sekta Ndogo ya Mafuta na Gesi, kwa lengo la kuhakikisha mchango wa Sekta hiyo katika Pato la Taifa unaendelea kuimarika.

Serikali itaendelea kutekeleza miradi ya utafutaji na uendelezaji wa mafuta na gesi asilia katika vitalu vya Mnazi Bay Kaskazini; Eyasi Wembere; Songo Songo Magharibi; Ruvuma (Eneo la Ntorya) na kitalu cha Lindi-Mtwara.

Mheshimiwa Spika,

Serikali itaendelea pia na utekelezaji wa mradi wa kuchakata na kusindika Gesi Asilia kuwa kimiminika (Liquefied Natural Gas LNG); mradi wa Bomba la Kusafirisha Mafuta Ghafi kutoka Uganda hadi Tanzania (EACOP); ujenzi wa vituo vya CNG; na miradi ya usambazaji wa gesi asilia katika mikoa mbalimbali nchini pamoja na nchi jirani.

Mheshimiwa Spika,

Serikali itaendelea kuhakikisha pia nchi yetu inaendelea kuwa na uhakika wa upatikanaji wa bidhaa za mafuta ya petroli pamoja kutekeleza masuala ya kiudhibiti katika Sekta ya Nishati ili kuimarisha tija na ufanisi, pamoja na utoaji wa huduma bora kwa wananchi.

USHIRIKIANO WA KIKANDA NA KIMATAIFA KATIKA SEKTA YA NISHATI

Mheshimiwa Spika,

Serikali kupitia Wizara ya Nishati inaendelea kushirikiana na washirika mbalimbali wa maendeleo, Jumuiya za Kikanda, nchi wahisani na wadau wengine katika utekelezaji wa miradi ya nishati.

Kwa niaba ya Serikali, napenda kuwashukuru Washirika wa Maendeleo, Jumuiya na nchi wahisani ambao wameendelea kushiriki katika kufanikisha utekelezaji wa majukumu ya Wizara na maendeleo ya Sekta ya Nishati kwa ujumla.

Napenda kutambua mchango wa Benki ya Maendeleo Afrika (AfDB); Benki ya Dunia (WB); Arab Bank for Economic Development in Afrika (BADEA); Economic Development Cooperation Fund (EDCF - Korea); Geothermal Risk Mitigation Facility (GRMF) pamoja na Taasisi na Mashirika ya JICA (Japan), KfW (Germany), AFD (Ufaransa); Shirika la Fedha Duniani (IMF); Sida (Sweden), NORAD (Norway); Umoja wa Ulaya (EU), Shirika la Mitaji ya Maendeleo la Umoja wa Mataifa (UNCDF), Shirika la Maendeleo la Umoja wa Mataifa (UNDP), Shirika la Umoja wa Mataifa la Maendeleo ya Viwanda (UNIDO), Shirika la Maendeleo la Canada (CIDA); Saudi Fund for Development (SFD); OPEC Fund for International Development; na Abu - Dhabi Fund for Development (ADFD).

Mheshimiwa Spika,

Nitumie nafasi hii kutoa shukrani za dhati kwa Serikali za Afrika Kusini, Algeria, Angola, Burundi, Canada, China, Ethiopia, Falme za Kiarabu, Japan, India, Indonesia, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Kenya, Korea Kusini, Malawi, Misri, Morocco, Msumbiji, Namibia, Norway, Oman, Rwanda, Saudi Arabia, Sweden, Ufaransa, Uganda, Ujerumani, Urusi, Zambia na nchi nyingine kwa kuendelea kushirikiana na Tanzania katika kuendeleza Sekta ya Nishati. Aidha, nazishukuru Jumuiya ya Afrika Mashariki (EAC), Jumuiya ya Maendeleo Kusini mwa Afrika (SADC) na Umoja wa Afrika (AU) kwa ushirikiano katika masuala ya kikanda yanayohusu Sekta ya Nishati.

HITIMISHO

Mheshimiwa Spika,

Kwa kuzingatia umuhimu wa Sekta ya Nishati kiuchumi na kijamii na mchango wake mkubwa katika maendeleo ya Sekta nyingine mijini na vijijini, katika mwaka 2025/26 Wizara itaendelea kutekeleza mikakati, programu na miradi mbalimbali inayolenga kuhakikisha nchi yetu inaendelea kuwa na nishati ya uhakika, nafuu na endelevu.

Aidha, mwelekeo wa Serikali ni kuhakikisha shughuli za mafuta na gesi asilia zinakuwa na kushamiri zaidi na mchango wake katika Pato la Taifa unaendelea kuimarika.

Katika kufikia azma hiyo, Wizara itaendelea kushirikiana na Wadau mbalimbali katika uendelezaji wa Sekta hii muhimu na pia kufuatilia kwa karibu utekelezaji wa programu na miradi ya nishati inayotekelezwa ili malengo na manufaa yaliyokusudiwa yaweze kupatikana kwa wakati na viwango stahiki.

Mheshimiwa Spika,

Naomba kutoa hoja kwamba Bunge lako Tukufu sasa liidhinishe Bajeti ya jumla ya Shilingi Trilioni Mbili, Bilioni Mia Mbili Arobaini na Sita, Milioni Mia Saba Arobaini na Tano, Mia Nne Arobaini na Tano Elfu (Shilingi 2,246,745,445,000) kwa ajili ya matumizi ya Wizara ya Nishati na Taasisi zake. Mchanganuo wa fedha hizo ni kama ifuatavyo:

Shilingi Trilioni Mbili, Bilioni Mia Moja Sitini na Saba, Milioni Mia Tano Kumi na Tatu, Mia Mbili Kumi na Tisa Elfu (Shilingi 2,167,513,219,000) sawa na asilimia 96.5 ya Bajeti yote ya Wizara ni kwa ajili ya Miradi ya Maendeleo.

Kati ya fedha hizo, Shilingi Trilioni Moja, Bilioni Mia Nne Sitini na Sita na Milioni Ishirini, Mia Mbili Sabini na Nne Elfu (Shilingi 1,466,020,274,000) ni fedha za ndani na Shilingi Bilioni Mia Saba na Moja, Milioni Mia Nne Tisini na Mbili, Mia Tisa Arobaini na Tano Elfu (Shilingi 701,492,945,000) ni fedha za nje; na Shilingi Bilioni Sabini na Tisa, Milioni Mia Mbili Thelathini na Mbili, Mia Mbili Ishirini na Sita Elfu (Shilingi 79,232,226,000) sawa na asilimia 3.5 ni kwa ajili ya Matumizi ya Kawaida.

Kati ya fedha hizo Shilingi Bilioni Sitini na Tisa, Milioni Mia Tisa Thelathini na Mbili, Mia Tatu na Sita Elfu (Shilingi 69,932,306,000) ni kwa ajili ya Matumizi Mengineyo (OC) na Shilingi Bilioni Tisa, Milioni Mia Mbili Tisini na Tisa, Mia Tisa Ishirini Elfu (Shilingi 9,299,920,000) ni kwa ajili ya Mishahara (PE) ya Watumishi wa Wizara na Taasisi ya PURA.

Mheshimiwa Spika,

Kwa unyenyekevu mkubwa sana naomba tena nitoe shukrani zangu za dhati kwako na kwa Waheshimiwa Wabunge wote kwa kunisikiliza. Hotuba hii pia inapatikana katika Tovuti ya Wizara kwa anuani ya www.nishati.go.tz.

Vilevile, Hotuba hii ina vielelezo mbalimbali ambavyo vimeambatishwa kwa ajili ya ufafanuzi wa masuala muhimu yanayohusu Sekta ya Nishati.

Mheshimiwa Spika,

Naomba kutoa hoja.